Επιμόρφωση, επαγγελματική ανάπτυξη και αλλαγή της διδασκαλίας
Κατά τις τρεις τελευταίες δεκαετίες, υπάρχει αυξανόμενο ενδιαφέρον για τη συνεχή επιμόρφωση, την επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών και την αλλαγή της διδασκαλίας τους στη σχολική τάξη.
Στη βιβλιογραφία, η επιμόρφωση εντάσσεται σε ένα ευρύτερο εννοιολογικό σχήμα της επαγγελματικής ανάπτυξης. Βασίζεται στην παραδοχή ότι το άτομο αλλάζει σε όλη τη διάρκεια της ζωής του και η διαδικασία ανάπτυξης των εκπαιδευτικών μπορεί να γίνει αντιληπτή ως αλληλεπίδραση φυσιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών διαστάσεων. Η επαγγελματική ανάπτυξη περιλαμβάνει την απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων πάνω σε επίκαιρα θέματα, τη συμπλήρωση των ήδη αποκτημένων γνώσεων, την προώθηση της διδακτικής ικανότητας, την ανάπτυξη της συνεργασίας και τη βαθύτερη κατανόηση του επαγγέλματος του εκπαιδευτικού. Η επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών εμπλουτίζεται από μαθησιακές εμπειρίες, τυπικές ή άτυπες, οι οποίες οδηγούν στη βελτίωσή τους και στην ανάπτυξη της ποιότητας της προσφερόμενης εκπαίδευσης.
Η επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών αποτελεί διαρκή μαθησιακή διεργασία. Καθώς οι διδάσκοντες εμπλέκονται σε προγράμματα ενδοσχολικής ή διασχολικής επιμόρφωσης, μετέχουν σε ομάδες διερεύνησης και ανάλυσης της πρακτικής τους, συνδέουν τις θεωρητικές γνώσεις με τη διδακτική πράξη και εξετάζουν τρόπους για την αλλαγή της διδασκαλίας τους. Η επιμόρφωση αποτελεί μια αδιάλειπτη μαθησιακή διαδικασία, η οποία συνδέει τη βασική κατάρτιση με την ανάπτυξη νέων γνώσεων και δεξιοτήτων και την υιοθέτηση συνεργατικών, διερευνητικών και αναστοχαστικών στάσεων που επιτρέπουν στους εκπαιδευτικούς να αξιοποιούν τις σύγχρονες επιστημονικές και παιδαγωγικές κατακτήσεις προς όφελος των μαθητών.
Μέχρι πρόσφατα, η επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών απέδιδε βαρύνουσα σημασία στην απόκτηση επιστημονικών και παιδαγωγικών γνώσεων. Η συμμετοχή τους σε δραστηριότητες επαγγελματικής ανάπτυξης αφορούσε κυρίως την ενημέρωσή τους για τις νεότερες επιστημονικές ανακαλύψεις και τις πλέον επίκαιρες παιδαγωγικές θεωρίες. Στα σύγχρονα προγράμματα επαγγελματικής ανάπτυξης προεξάρχει η σύνδεση με την πραγματικότητα των σχολικών τάξεων. Οι εκπαιδευτικοί μαζί με άλλους συναδέλφους τους και συντονιστές ή ερευνητές αναλογίζονται, διερευνούν και αναλύουν επίμαχες περιπτώσεις της διδακτικής πρακτικής τους και προβληματίζονται πώς θα αλλάξουν ορισμένες πλευρές της διδασκαλίας τους.
Για να μπορέσουν οι εκπαιδευτικοί των σχολικών μονάδων του εξωτερικού να ανταπεξέλθουν με επιτυχία στο δύσκολο έργο τους, έχουν ανάγκη συνεχούς επιμόρφωσης. Η επιμόρφωση έχει στόχο την προσωπική και επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών και την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας του εκπαιδευτικού έργου. Γενικότερα αποσκοπεί στη βελτίωση της ποιότητας της παρεχόμενης ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης στα αμιγή και παροικιακά σχολεία του Απόδημου Ελληνισμού.
Οι προκλήσεις και οι αλλαγές αφορούν τη διδασκαλία της Ελληνικής Γλώσσας ως δεύτερης/ ξένης γλώσσας, καθώς και στα άλλα μαθήματα του σχολικού προγράμματος, νέες επιστημονικές και παιδαγωγικές τάσεις και νέα ερευνητικά ευρήματα που οδηγούν σε καινοτόμες διδακτικές προσεγγίσεις. Επιπλέον, οι κοινωνικές, πολιτισμικές και οικονομικές αλλαγές μεταβάλλουν το εκπαιδευτικό πεδίο και τη σύνθεση του μαθητικού πληθυσμού, θέτοντας ως προτεραιότητα την ανάπτυξη της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, τη διαχείριση των συγκρούσεων στο σχολικό περιβάλλον, τη διαφοροποιημένη διδασκαλία και την αντισταθμιστική αγωγή. Εξίσου σημαντικές είναι οι αλλαγές στον χώρο της ψηφιακής τεχνολογίας και η αξιοποίηση διαδικτύου στη διδακτική πράξη.
Ο αναστοχασμός αποτελεί βασική δεξιότητα σκέψης των αναπτυξιακών προγραμμάτων επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών. Στα εν λόγω προγράμματα, οι εκπαιδευτικοί καλούνται να σκεφτούν σχετικά με τη διδασκαλία, τη μάθηση, το δικό τους ρόλο, το ρόλο των μαθητών τους, το εκπαιδευτικό πλαίσιο και τους παράγοντες που το προσδιορίζουν. Αξιοποιούν εποικοδομητικά την πρακτική γνώση που αποκτούν μέσω της εμπειρίας τους, ανακαλύπτουν με ποιον τρόπο λειτουργούν και συνειδητοποιούν την προσωπική εκπαιδευτική θεωρία τους, τις παγιωμένες αντιλήψεις τους και τις καθημερινές πρακτικές τους.
Η συνεργατική διερεύνηση της διδασκαλίας, καθώς και ο αναστοχασμός πάνω σε αυτήν αποτελούν θεμελιώδεις διεργασίες που οδηγούν προοδευτικά στην ανάπτυξη της επαγγελματικής ταυτότητας των εκπαιδευτικών. Κατά τις πρακτικές αναστοχασμού οι εκπαιδευτικοί συνδιαμορφώνουν ένα μαθησιακό κλίμα αναζητήσεων και οικοδομούν γνώσεις και ερμηνείες μέσα από την ανταλλαγή και την ανασυγκρότηση των εμπειριών τους. Προοδευτικά ανοίγονται δυνατότητες στους εκπαιδευτικούς να κατανοούν καλύτερα τις αποφάσεις που λαμβάνουν κατά τη διδασκαλία τους, να επανεξετάζουν τις επιλογές τους και να επιδιώκουν την αλλαγή τους. Με τον αναστοχασμό, οι εκπαιδευτικοί σκέφτονται κριτικά τη διδασκαλίας τους και αναπτύσσουν ικανότητες μεταφοράς από τα σεμινάρια επιμόρφωσης στην καθημερινή διδασκαλία.
Σκοποί της διαρκούς επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών (Πόρισμα του Συμβουλίου της Ευρώπης) :
- «Να αφυπνίσει την περιέργεια των εκπαιδευτικών με συνεχώς επίκαιρη πληροφόρηση στο επιστημονικό περιεχόμενο των πιο πρόσφατων γνώσεων και πάνω στις μεθόδους και τα μέσα που θα μπορούσαν να είναι στη διάθεσή τους.
- Να συντελέσει στο να εκτιμηθεί από τους εκπαιδευτικούς η σπουδαιότητα της εκπαιδευτικής έρευνας, των νέων κατακτήσεων και των μεταβολών που πραγματοποιούνται σε αυτόν τον τομέα, να τους προσφέρει τη δυνατότητα να συνεργαστούν ενεργά σε αυτές τις έρευνες και να υπηρετηθούν από τα αποτελέσματα που προκύπτουν.
- Να ενθαρρύνει τους εκπαιδευτικούς να πάρουν πρωτοβουλίες για την ατομικοποιημένη διδασκαλία και να οδηγήσουν τους μαθητές τους να εργάζονται ομαδικά και να εξετάζουν τα διάφορα θέματα διεπιστημονικά.
- Να βοηθήσει τους εκπαιδευτικούς να συνειδητοποιήσουν πως ο ρόλος τους δεν είναι μόνο να μεταβιβάζουν γνώσεις μα, προπάντων, να συντελέσουν στην αποκάλυψη της προσωπικότητας του μαθητή.
- Να πείσει τους εκπαιδευτικούς και τις σχολικές αρχές να χρησιμοποιούν όλα τα μέσα που ενδείκνυνται για να δημιουργήσουν ένα κλίμα εμπιστοσύνης και συνεργασίας ανάμεσα στους μαθητές και στους δασκάλους μέσα και έξω από το σχολείο.
- Να συντελέσει ώστε οι εκπαιδευτικοί να συνειδητοποιήσουν ότι η παιδαγωγική πράξη του σχολείου, σε συνδυασμό με την οικογένεια πρέπει να παίζει έναν πάρα πολύ σπουδαίο ρόλο στην εξέλιξη της κοινωνίας και πως παίζουν ένα πολύ σημαντικό ρόλο στην γενική μόρφωση των μαθητών τους».
(Conseil de l’ Europe, 1969)
«Η διαρκής επιμόρφωση των εκπαιδευτικών πρέπει να απαντά άμεσα στα καθημερινά προβλήματα της συγκεκριμένης εκπαιδευτικής κατάστασης στην οποία βρίσκονται. Δεν αρκεί να στοχεύει απλώς στην τροποποίηση της καθημερινής πρακτικής, αλλά θα πρέπει επιπλέον να αποβλέπει στην αλλαγή των στάσεων, των συμπεριφορών, καθώς και των μοντέλων που προσδιορίζουν την καθημερινή πρακτική. Οι τροποποιήσεις που επιτυγχάνονται με την επιμόρφωση αφορούν το σύνολο των εκπαιδευτικών κι όχι μια μικρή μερίδα εκλεκτών που προορίζονται να αναλάβουν θέσεις ευθύνης. Η ανάγκη της γενίκευσης της επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών επιβάλλεται από το γεγονός ότι οι εκπαιδευτικοί έχουν την τάση να αναπαράγουν μέσα από την επαγγελματική τους πρακτική τις μεθόδους με τις οποίες εκπαιδεύτηκαν οι ίδιοι και ότι η απλή πληροφόρηση δεν αρκεί για να τροποποιήσει τη διδακτική τους συμπεριφορά. Κάθε πρόγραμμα επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών θα πρέπει από τη μια πλευρά να προσδιορίσει με ακρίβεια τις αντικειμενικές ανάγκες, τα κίνητρα, τις προσδοκίες των ενδιαφερομένων και από την άλλη να εκτιμήσει τα αποτελέσματα και τις συνέπειες της επιμόρφωσης».
Ader J. & Simodin M. (1975)
«Εκπαίδευση ενηλίκων είναι κάθε εκπαιδευτική διεργασία, οποιουδήποτε περιεχομένου, επιπέδου ή μεθόδου, είτε πρόκειται για τυπική εκπαίδευση είτε όχι, είτε για διεργασία που επεκτείνει χρονικά ή αντικαθιστά την αρχική εκπαίδευση στα σχολεία, κολέγια και πανεπιστήμια, καθώς και για μαθητεία, μέσω των οποίων άτομα που θεωρούνται ενήλικα από την κοινωνία στην οποία ανήκουν, αναπτύσσουν τις ικανότητές τους, βελτιώνουν τα τεχνικά και επαγγελματικά τους προσόντα ή τα προσανατολίζουν προς άλλη κατεύθυνση και επιφέρουν αλλαγές στη στάση ή τη συμπεριφορά τους με τη διπλή προοπτική της πλήρους προσωπικής ανάπτυξης και της συμμετοχής σε μια εναρμονισμένη και αυτοδύναμη κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη».
UNESCO, 1976